Τι είναι τα Εις εαυτόν;
Ένα πνευματικό ημερολόγιο. Σε καιρό εκστρατείας, στην πρώτη γραμμή του πολέμου, μέσα σε ένα αντίσκηνο, ο συγγραφέας κατέγραφε τους συλλογισμούς του, κρατούσε σημειώσεις, έδινε στον εαυτό του συμβουλές, τον εμψύχωνε με τη δύναμη της φιλοσοφίας. Με σκοπό-αυτό ήταν το πρώτο μέλημά του-να σταθεί συνεπής στις ιδέες που είχε ενστερνιστεί από τα νιάτα του, να αντέξει στις δυσκολίες, να μην παρασυρθεί από τον χείμαρρο των γεγονότων, να μην καταλήξει ένας συνηθισμένος άνθρωπος της εξουσίας. Δεν σκόπευε να τα δημοσιεύσει. Έγραφε για να κρατηθεί ζωντανός. Δεν πίστευε στην υστεροφημία. Δεν πίστευε καν ότι θα τον θυμάται κανείς. Όμως διαψεύστηκε. Δεκαοχτώ αιώνες πέρασαν από τότε και τα Εις εαυτόν ζουν ακόμα. Όχι μόνο έχουν γνωρίσει αναρίθμητες εκδόσεις, αλλά αγαπήθηκαν και υμνήθηκαν από πάμπολλους συγγραφείς ως η ανεξάντλητη πηγή σοφίας. Ως το “Αιώνιο Ευαγγέλιο”, όπως τα χαρακτήρισε ο Ρενάν.
Ποιος ήταν ο Μάρκος Αυρήλιος;
Ο Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος Αύγουστος (Imperator Caesar Marcus Aurelius Antoninus Augustus, 26 Απριλίου 121 – 17 Μαρτίου 180) ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 161 έως το 180. Κυβέρνησε ως συναυτοκράτορας με τον Λεύκιο Βέρο από το 161 έως το θάνατο του Βέρου το 169. Ήταν ο τελευταίος από τους “Πέντε Καλούς Αυτοκράτορες” και θεωρείται επίσης ως ένας από τους σημαντικότερους στωικούς φιλοσόφους.
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία νίκησε την αναγεννημένη Παρθική Αυτοκρατορία στην Ανατολή. Επίσης πολέμησε εναντίον των γερμανικών φυλών στη Γαλατία και τον Δούναβη, ενώ σημειώθηκε και μία στάση εναντίον του, στην Ανατολή, από τον Αβίδιο Κάσσιο, η οποία απέτυχε.
Ο Μάρκος Αυρήλιος έγραψε το περίφημο έργο “Έις εαυτόν”, στα ελληνικά, κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του. Ακόμη και σήμερα θεωρείται ως έργο μνημείο για μια διακυβέρνηση με γνώμονα το καθήκον και την εξυπηρέτηση του συνόλου.
Ακολουθούν δέκα συλλογισμοί του Μάρκου Αυρηλίου από “Εις Εαυτόν” που θα σας κάνουν να προβληματιστείτε:
1 – Από νωρίς το πρωί να λες μέσα σου: σήμερα θα συναντηθώ με τον πολυπράγμονα, με τον αχάριστο, με τον αλαζόνα, τον δολερό, τον φθονερό, τον ακοινώνητο. Τους συμβαίνει να είναι έτσι επειδή αγνοούν το αγαθό και το κακό. Εμένα όμως που στοχάστηκα τη φύση του αγαθού και είδα την ομορφιά του. Και τη φύση του κακού και είδα την ασχήμια του. Και τη φύση του ανθρώπου που σφάλλει και είδα ότι είναι συγγενής μου, όχι από το ίδιο αίμα ή σπέρμα αλλά από τον ίδιο Νου, και ότι έχει τη θέση του μέσα στο θείο έργο. Εμένα δεν μπορεί να με βλάψει κανείς από τους παραπάνω , γιατί κανείς τους δεν μπορεί να με εμπλέξει στην αισχρότητα. Επίσης δεν μπορώ να οργίζομαι με ένα συγγενικό μου πρόσωπο και να το μισώ. Γεννηθήκαμε για να συνεργαζόμαστε μεταξύ μας, όπως τα πόδια, τα χέρια, τα βλέφαρα, όπως η πάνω και η κάτω σειρά των δοντιών. Το να κάνουμε αντίπραξη ο ένας στον άλλον είναι παρά φύσιν. Και η αγανάκτηση και η αποστροφή αποτελούν αντίπραξη.
2- Ό,τι και να ναι αυτό που είμαι: λίγες σάρκες, λίγη πνοή και το ηγεμονικόν. Τις σάρκες περιφρόνησέ τες: αίμα βρώμικο, κοκαλάκια και ένα πλέγμα από νεύρα, φλέβες, αρτηρίες. Δες και τι σόι πραματάκι είναι και η πνοή: σκέτος αέρας και πάντα διαφορετικός. Την βγάζεις προς τα έξω και την ξαναρουφάς. Και τρίτο, το ηγεμονικόν. Παράτα τα βιβλία. Μη σε αποσπούν άλλο, δεν σου επιτρέπεται. Σα να ζυγώνει ο θάνατός σου, βάλε με το νου σου πως γέρασες πια: μην αφήνεις άλλο να ναι υποδουλωμένο. Να μην το ορίζουν σαν νευρόσπαστο οι ορμές σου οι ακοινώνητες, να μην αγανακτά με τη μοίρα και με το παρόν, να μην στραβοκοιτάει το μέλλον.
3- Ατιμάζεις, ατιμάζεις τον εαυτό σου, ψυχή. Και δεν θα σου μείνει πια καιρός να τον τιμήσεις. Μια στιγμή μονάχα κρατά η ζωή του καθενός, και η δική σου σχεδόν πέρασε κιόλας, και εσύ δεν σέβεσαι τον εαυτό σου, παρά αποθέτεις την καλή σου μοίρα στις ψυχές των άλλων.
4- Σου τραβά την προσοχή κάτι που έρχεται απ’έξω; Δίνε στον εαυτό σου την άνεση να μάθει και κάτι καινούργιο και καλό, και μη παρασύρεσαι εδώ και εκεί. Ήδη πρέπει να φυλάγεσαι από κείνο το άλλο είδος περιπλάνησης. Γιατί σαχλαμαρίζουν και με πράξεις όσοι απόκαμαν απ’τη ζωή χωρίς να έχουν βάλει ένα σκοπό στον οποίο να στρέφουν την κάθε ενόρμηση και σκέψη, μια για πάντα.
5- Δύσκολα θα δεις κάποιον α δυστυχεί επειδή δεν ξέρει τι γίνεται μες στην ψυχή του άλλου. Όμως εκείνοι που δεν παρακολουθούν της δικής τους της ψυχής τις κινήσεις, δεν μπορεί παρά να δυστυχήσουν.
6- Αυτό να αναλογίζεσαι πάντα: ποια είναι η Φύση του παντός και ποια η δική μου φύση, και πώς σχετίζεται η μια με την άλλη και ποιο μέρος ποιου συνόλου είναι η δική μου. Και πως κανείς δεν σ’εμποδίζει να κάνεις και να λες ό,τι είναι σύμφωνο με τη Φύση, της οποίας είσαι μέρος.
7- Σαν να πρόκειται τώρα αμέσως να φύγεις από τη ζωή, έτσι να πράττεις κάθε φορά, έτσι να μιλάς έτσι να σκέφτεσαι. Το να εγκαταλείψεις την ανθρωπότητα, αν υπάρχουν θεοί δεν είναι διόλου φοβερό, γιατί οι θεοί δεν πρόκειται να σε ρίξουν στο κακό. Αν πάλι δεν υπάρχουν θεοί ή δεν νοιάζονται για τα ανθρώπινα, τι ακριβώς μπορεί να σημαίνει για σένα το να ζεις σ’ένα κόσμο όπου απουσιάζουν οι θεοί και η πρόνοια; Όμως υπάρχουν θεοί και νοιάζονται για τα ανθρώπινα και χάρισαν στον άνθρωπο όλες τις δυνατότητες να αποφεύγει τις πραγματικές συμφορές.
8- Ατιμάζει τον εαυτό της η ανθρώπινη ψυχή, πρώτα και κύρια όταν γίνεται ένα απόστημα, κάτι σαν σπυρί πάνω στο σώμα του κόσμου-εφόσον η ευθύνη βαραίνει την ίδια. Βλέπεις, το να δυσανασχετείς με κάτι που συμβαίνει, σημαίνει αποστασία από τη Φύση, στην οποία εμπεριέχονται και των άλλων οι φύσεις. Δεύτερον, ατιμάζει τον εαυτό της όταν αποστρέφεται κάποιον άνθρωπο ή όταν κινείται εναντίον του για να του κάνει κακό. Και τέτοιες είναι οι ψυχές όσων οργίζονται. Τρίτον, ατιμάζεται όταν την καταβάλλει η ηδονή ή ο πόνος. Τέταρτον, όταν υποκρίνεται και κάνει ή λέει κάτι προσποιητά και ψεύτικα. Πέμπτον, όταν οι πράξεις και οι επιθυμίες της δεν κατευθύνονται προς κάποιον σκοπό αλλά γίνονται στην τύχη και είναι ανακόλουθες, τη στιγμή που θα πρέπει ως και το παραμικρό να γίνεται σύμφωνα με την αναγωγή του στον τελικό σκοπό. Και τελικός σκοπός των έλλογων όντων είναι να ακολουθούν τον λόγο και τον νόμο της πιο σεβάσμιας όλων των πόλεων και πολιτειών.
9- Μέσα στο νου του ανθρώπου που έχει συνετιστεί και καθαρθεί δε θα βρεις να πυορροεί τίποτε, καμιά μόλυνση, καμιά κρυφή σαπίλα. Μήτε και θα ναι η ζωή του ανολοκλήρωτη σαν έρθει το μοιραίο-σαν να τανε ηθοποιός, θαρρείς, που φεύγει από την παράσταση προτού τελειώσει το δράμα. Και ακόμη: καμιά δουλοπρέπεια, καμιά επιτήδευση, τίποτε που να τον εξαρτά ή να τον αποκόβει ή να τον καθιστά υπόλογο. Τίποτε κρυμμένο.
10- Σώμα, ψυχή, νους. Του σώματος πράγμα είναι οι αισθήσεις. Της ψυχής οι ορμές. Του νου οι ιδέες. Το να αποτυπώνεις παραστάσεις μέσω των αισθήσεων, είναι κάτι που το μπορούν και τα πρόβατα. Το να σε κινούν σαν μαριονέτα οι ορμές, είναι κάτι που το χουν και τα θηρία και οι ερμαφρόδιτοι και ένας Φάλαρις και ένας Νέρωνας. Το να έχεις τον νου σου για οδηγό σε κάποια δήθεν καθήκοντα, το μπορούν ακόμα και οι άθεοι και οι προδότες της πατρίδας και εκείνοι που πίσω από κλειστές πόρτες είναι ικανοί για όλα. Αν λοιπόν οι παραπάνω που ανέφερα μοιράζονται και τις υπόλοιπες ιδιότητες, δεν απομένει παρά το ιδιαίτερο γνώρισμα του καλού ανθρώπου: το ότι αγαπά και αποδέχεται ό,τι του συμβαίνει και όσα του κλώθει η μοίρα. Το ότι δεν μολύνει τον δαίμονα που κατοικεί εντός του, δεν τον ταράζει με ένα πλήθος εντυπώσεων αλλά τον διατηρεί πράο, κόσμιο ακόλουθο του Θεού. Το ότι δεν θα πει τίποτα που να αντίκειται στην αλήθεια, ούτε θα πράξει ενάντια στο δίκαιο. Και αν ακόμη δεν τον πιστεύουν όλοι οι άλλοι, ότι ζει απλά, με σέβας και ευφροσύνη, δεν πρόκειται να θυμώσει με κανέναν τους ούτε θα παρεκτραπεί από τον δρόμο που οδηγεί στον σκοπό της ζωής, όπου πρέπει να φτάσει αγνός, ήρεμος, χαλαρός, αβίαστα εναρμονισμένος με την μοίρα του.
Το άρθρο περιέχει αποσπάσματα από το βιβλίο “Τα εις εαυτόν, Μάρκος Αυρήλιος”,(Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια, Γιάννης Αβραμίδης) Εκδόσεις Θύραθεν, 2008, Θεσσαλονίκη
Διαβάστε επίσης
